Op 20 december 2000 heeft staatssecretaris Rick van der Ploeg (Cultuur) de kerk aan de Kloosterweg 12 te Rottum en onmiddellijke omgeving aangewezen als jong Rijksmonument. De kerk ligt op het hoogste punt van de terp, 5 meter boven NAP. De kerk is gebouwd in 1889, onder architectuur van Jacob Tilbusscher uit Middelstum, op de fundamenten van de voormalige kloosterkerk. Daarom wordt de kerk ook wel 'kloosterkerk' (1228-1594) genoemd. In de zaalkerk bevinden zich drie restanten van de vroegere Kloosterkerk, zoals het torenuurwerk met spillengang dat door Hendrik Hoogenberg is gerestaureerd. Ook het orgel, dat in 1862 is gemaakt door orgelbouwer Nicolaas Anthonie Gerhardus Lohman (1834-1871), uit de vierde generatie van de familie Lohman, heeft nog enige jaren dienst gedaan in de oude Kloosterkerk. Orgelbouwer Jan Doornbos, bijgenaamd 'Jan Avontuur' past het instrument in 1889 aan zijn nieuwe omgeving aan. Tenslotte is er nog de 17de eeuwse preekstoel met het vijfkantige klankbord en doophek.
De voormalige kloosterkerk te Rottum voor de sloop in 1885. Op de restanten van deze kerk is de huidige kerk van Rottum gebouwd. Bron: Beeldbank Groningen. Auteur: Johannes Gerhardus Kramer. Licentie: Public Domain.
Kerkvoogden De drie kerkvoogden, D.B. Smedema, O.R. Clevering en W.O. Wolthuis, die de zaalkerk in 1889 laten bouwen, hebben maken geen gebruik gemaakt van de alom beschikbare kloostermoppen, maar betrekken de nieuwe bakstenen van de plaatselijke steenfabriek Ceres. Opvallend aan de voorzijde van de kerk is het fraaie siermetselwerk met rode, gele en donkere stenen.
Karakteristiek voor het interieur van deze kerk zijn: het gepleisterde tongewelf, de decoratieve gietijzeren ventilatieroosters, de houten kerkbanken, de houten orgeltribune ondersteund door twee gietijzeren pilaren en de acht spitsboogvensters met hun gietijzeren tracering.
In de dakruiter bevindt zich een luidklok. De huidige luidklok is gegoten door Jacobus van Bergen te Heiligerlee. De klok weegt 177 kilo en de onderdiameter is 67 centimeter.
In de beschrijving van de kerk van Rottum en ook van het 'Hoeske van Tais Joaptje' ontbreekt vaak een gedeelte van hun geschiedenis uit de 20e eeuw, dat toch beslist wel interessant genoemd mag worden. Het gaat daarbij over de lotgevallen van het gebouw na de sluiting in het jaar 1979, als het kerkbestuur van de samengevoegde kerkelijke gemeenten Rottum en Usquert van mening is, dat een verdere voortzetting van de diensten in Rottum geen enkel nut meer zou hebben.
Overname door Krol De heer Knol heeft het kerkgebouw en het 'Hoeske Van Thais Joaptje' overgenomen en daarna laten restaureren. Wel door het Rijk gesubsidieerd, naar aangenomen mag worden. Hij heeft twee plaquettes bij die gelegenheid aan de voorzijde van de kerk laten aanbrengen, één met het wapen Knol en één met de datum van de restauratie. De restauratie is uitgevoerd in 2006 door Willem van der Veen, restauratiearchitect te Groningen en heeft 166.00 euro gekost. De restauratie is onder meer gefinancieerd met geld van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) van de provincie Groningen, verschillende fondsen en giften van Rottum en omgeving. Verschillende onderdelen van de kerk zijn gerestaureerd, zoals het dak en het torentje. De binnen- en de buitenkant van de kerk is geheel geschilderd. Verder zijn er zaken aangepakt zoals vervanging van de waterafvoer, verplaatsing van grafzerken, het voegwerk van de voorgevel en een verbetering van de verlichting.
Eenmaal per jaar wordt er een kerkdienst gehouden voor alle geïnteresseerde Knollen, geleid door een dominee Knol en dan is ieder weer 'in zijn knollentuin', zoals het gezegde luidt.
Zo langzamerhand worden de kosten voor het onderhoud en het feit, dat het gebouw verder geen enkele functie vervult, voor de heer Knol toch een reden om te besluiten het pand en ook het bovengenoemde 'Hoeske van Tais Joaptje' te koop aan te bieden.
Aankoop door Ockels In diezelfde tijd wordt aan de kerkelijke gemeente Usquert,Rottum/Kantens, Stitswerd verbonden kandidaat E.B.G.W. Ockels. Hij is 'toevallig' geboren in Rottum, waar hij tot zijn zevende jaar heeft gewoond. Zijn ouders hebben geen sterke band met de kerk en hij is dus in een tamelijk vrijzinnig milieu opgegroeid. In de loop van zijn verdere leven is hij echter tot een vrij radicale keuze voor het christelijke geloof gekomen, heeft zijn toenmalige baan bij het onderwijs opgegeven, gaat aan de Rijksuniversiteit te Groningen theologie studeren en komt uiteindelijk in Usquert terecht. En in Rottum uiteraard. Dáár vooral treft hij veel aan, wat hem herinnert aan zijn kinderjaren. Ook de kerk, want daar heeft hij toch af en toe de zondagsschool bezocht. Hij herinnert zich nog levendig het Kerstfeest met zijn prachtig versierde kerstboom, de vele lichtjes, de volle kerk en natuurlijk, de cadeautjes…
Om een lang verhaal kort te maken, zijn vrouw en hij kopen in 1979 het gebouw en het oude diaconiehuisje het 'Hoeske van Tais Joaptje' met de bedoeling om aan de kerk weer een passende bestemming te geven. Daartoe wordt er iedere maand een dienst georganiseerd, wat later uitgebreid wordt tot twee of drie. Altijd 's avonds, zodat collega's uit de buurgemeenten er geen nadeel van kunnen ondervinden.
In ieder geval hoort voor hem daar bij, de jaarlijkse viering van het Kerstfeest. Dat moet dan wel de sfeer van zijn jeugd ademen: een mooi verlichte kerk, een prachtige, grote kerstboom, een korte overdenking en een kerstverhaal. Daar komen velen op af, zodat de kerk vaak haast te klein is.
Of ze daar oorspronkelijk al hebben gelegen of dat hij ze heeft verzameld en daar geplaatst, dat is niet helemaal duidelijk.
Het persoonlijke bezit van dominee en mevrouw Ockels, de kerk en het diaconiehuisje, wordt later, in 1982, om zakelijke redenen ondergebracht in twee aparte stichtingen: 'Stichting Rottumer Kerk' en 'Stichting Hoeske van Tais Joaptje'.
Dit diaconiehuisje heeft jarenlang dienst gedaan als woonhuis voor arme gezinnen, is ooit haast verkocht aan het Openluchtmuseum te Arnhem en wordt na de verkoop aan dominee en mevrouw Ockels enkele jaren gebruikt als catechisatieruimte voor de catechisanten uit Kantens en Stitswerd. Velen van hen herinneren zich nog de gezellige avonden daar.
In 2012 wordt de organisatie van de diensten in de Rottumer kerk opnieuw besproken. Daarbij komen onder andere aan de orde: de belangrijkheid van pastoraat en de wenselijkheid van verdere steun bij de uitvoering van de kerkdiensten.
Onder een aantal van hen leeft een sterk verlangen om zich actief hiervoor in te zetten en zo aan de hier rond de kerk langzaam groeiende gemeenschap pastoraat en andere geestelijke steun te bieden. De visie van waaruit door hen gewerkt wordt, zonder dat het ook aan de bezoekers van de diensten opgelegd of verwacht wordt.
Of men hierbij geleid is door alleen maar zakelijke aspecten, daarover mag ieder het zijne of hare denken. Een feit is echter, dat het niet positief uitpakt voor het gebouw zelf. Volgens sommige oud-dorpsbewoners hebben de vogels vrij toegang tot het gebouw en slaat de aftakeling duidelijk toe. Dit verdriet de heer Knol uit Heerenveen, wiens voorouders -naar hij in de tijd denkt- uit de buurt van Rottum stammen, namelijk van de wierde 'Bethlehem', waar geslachten lang een familie Knol gewoond en gewerkt heeft en waarvan de grote, rijk bewerkte grafzerken nog te vinden zijn vlak bij het kerkgebouw.
Door de slechte staat, waarin het op een gegeven ogenblik verkeert wordt restauratie noodzakelijk. Daarna is het in gebruik genomen als een soort uithof van het Openluchtmuseum te Warffum. De kerk is nog steeds in gebruik
Anno 2020 wordt er twee keer per maand door verschillende predikanten nog steeds gepreekt in de kerk van Rottum op de tweede en laatste zondag om 19.00 uur. In het preekrooster komt ds. Ockels alleen nog voor op 26 december voor de Kerstviering. Uit het 'Beleidsplan' blijkt dat de kerkgemeente Rottum aan geen enkel kerkgenootschap is gebonden als 'Stichting Rottumer Kerk'. Elke dinsdagavond wordt bijbelstudie gehouden ten huize van Ds. Ockels in Garsthuizen.
Het kerkhof Rond de kerk liggen 32 grafzerken uit de 17de eeuw. De gebruikelijke doodssymbolen zoals de zandloper, de vlinder, de toorts en de doodskop worden afgebeeld. De 32 grafzerken behoren toe aan de familie Knol die vroeger een belangrijke rol heeft gespeeld in het gebied rond Rottum.
Ook de grafzerken vallen inmiddels onder de bescherming van de Rijksmonumentenwet. Typerend zijn de treurdichten die op deze grafzerken worden aangetroffen.
Wanneer men vanaf de Kloosterweg naar de kerk toeloopt, passeert men een gietijzeren hekwerk met Art Nouveau motieven. Dit hekwerk dateert uit het begin van de twintigste eeuw.
Tussen de Kloosterweg en de begraafplaats loopt een oude muur waarin kloostermoppen zijn verwerkt. Op de oude kloostermuur groeien muurleeuwenbek en korstmossen.
Cultureel erfgoed De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed omschrijft de kerk als volgt:
Eenvoudige zaalkerk met dakruiter opgetrokken in rode baksteen op een iets uitspringend trasraam van roodbruine klinkers. Het pand heeft een tweezijdig gesloten schilddak, gedekt met een zwart geglazuurde Friese golfpan, tegen een rechte voorgevel; onder de bakgoot (niet origineel) een fries van siermetselwerk in rode, gele en kalkzandsteen. De achtergevel wordt bekroond door een achtkantige piron met pluim. De beide zijgevels (noord en zuid), die in vieren worden gedeeld door gemetselde lisenen, hebben elk vier spitsboogvensters met gietijzeren tracering onder een spitsboog van donkere baksteen. De voorgevel (west) met een klimmend fries van rode, gele en donkere steen wordt op beide hoeken geflankeerd door pilasters met verdiepte vlakken van kalkzandsteen en wordt bekroond door een dakruiter. De dakruiter heeft een gepleisterde lantaarn met spitsboogvormige galmgaten en een ingesnoerde spits bedekt met leien; onder de dakruiter een (niet originele) wijzerplaat met daarop: anno 1958. In het midden van de voorgevel een dubbele paneeldeur met gemetselde stoep (twee treden) onder een spitsboog van rode en gele baksteen omrand door donkere steen; in de met rode baksteen gevulde boogtrommel een spitsboogvormige gevelsteen waarop staat: 1889 gebouwd, kerkvoogden D.B. Smedema, O.R. Clevering, W.O. Wolthuis. Links van de deur twee bakstenen met de initialen W.W. en O.C. en rechts van de deur twee met Ds. E. en D.S. Aan weerszijden van de entree een spitsboogvenster met gietijzeren tracering onder een spitsboog van rode baksteen met daaromheen een vooruitspringende spitsboog van donkere steen met klosjes; de onderdorpels van donkere baksteen hebben eveneens klosjes. Boven de entree een gietijzeren roosvenster met rollaag van rode, gele en kalkzandsteen. In het bijna nog geheel in oorspronkelijke staat verkerende INTERIEUR zijn onder meer van belang: het gepleisterde tongewelf met ronde, decoratieve gietijzeren ventilatieroosters en ijzeren trekstangen, de houten kerkbanken opgesteld in twee rijen op een verhoogd houten plateau, de houten orgeltribune ondersteund door twee gietijzeren pilaren, de houten 17de-eeuwse preekstoelkuip met trap je en vijfhoekig klankbord, de twee koperen kaarsenhouders en het houten doophek. Eveneens is van belang het uurwerk uit 1723 van Hendrik Hogenberg.
Waardering De kerk uit 1889 is van algemeen belang vanwege cultuur- en architectuurhistorische waarde - als weinig voorkomend voorbeeld in de provincie Groningen van een hervormde kerk uit het eind van de 19de eeuw - vanwege de sobere en afgewogen eclectische vormgeving - vanwege de hoge mate van gaafheid van ex- en interieur - vanwege de functionele en ruimtelijke relatie met de begraafplaats en diaconiewoning - vanwege de opvallende en markante ligging bovenop de wierde.
Het orgel Lohman plaatste in 1862 het orgel in Rottum, met gebruikmaking van oud materiaal. In 1889 werd er een ander front gemaakt en is het instrument omgebouwd, waarna het in de nieuwe kerk is geplaatst. Dit werk is door Jan Doornbos uitgevoerd.
Bronnen:
- Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. - Geraadpleegd: Wikipedia, Kloosterkerk (Rottum); 18 augustus 2020.
|
||||||||||||||||||||||||||
